Οι μαθητές της Γ΄ τάξης του Γυμνασίου Καλαμωτής Ζωή Αρώνη, Κορίν Ζερβούδη, Πολυξένη Ζέρη & Γιώργος Κοκαράκης, με συντονιστές εκπαιδευτικούς την Αργυρώ Νεοχωρούση τον Παναγιώτη Αναστασόπουλο, συμμετέχουν στον Εθνικό και Διεθνή Διαγωνισμό «Νέοι Δημοσιογράφοι για το Περιβάλλον» με ένα ενδιαφέρον άρθρο που στηρίχτηκε σε συνεντεύξεις που πήραν τα ίδια τα παιδιά. Σε αυτό εκφράζουν την αγωνία τους για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στη μαστιχοκαλλιέργεια και στη ζωή τους…
Ας οχυρώσουμε το μαστίχι και το μέλλον μας απέναντι στην κλιματική αλλαγή
Η κλιματική αλλαγή απειλεί τη μαστίχα της Χίου, το μοναδικό προϊόν που έχει κάνει τη Χίο γνωστή παγκοσμίως. Είναι χρέος όλων μας να προστατεύσουμε αυτό το δώρο της φύσης που συνδέεται άρρηκτα με την ευημερία και την ποιότητα ζωής του νησιού.
Μαστίχα: το μοναδικό στον κόσμο προϊόν της Νότιας Χίου
Η Χίος είναι ένα από τα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, στο σταυροδρόμι Δύσης και Ανατολής, που είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο για τη μαστίχα της. Η μαστίχα αποτελεί φυσική αρωματική ρητίνη που παράγεται από τον κορμό του σκίνου (μαστιχόδεντρου – Pistacia Lentiscus var. Chia), μετά τη χάραξη επιφανειακών τομών με αιχμηρά εργαλεία, τα «κεντητήρια». Από αυτές εκκρίνεται η μαστίχα σαν δάκρυ με χαρακτηριστικό άρωμα, που είτε μένει πάνω στον κορμό, είτε στάζει στο έδαφος το οποίο έχει καλυφθεί με ασπρόχωμα για να διατηρηθεί η διάφανη όψη και η καθαρότητά της.
Είναι αξιοπερίεργο το γεγονός ότι οι σκίνοι είναι θάμνοι που φύονται σε όλες τις μεσογειακές χώρες αλλά αποκλειστικά και μόνο σε 24 χωριά της Νότιας Χίου, τα Μαστιχοχώρια, ευδοκιμεί η παραγωγή της μαστίχας, με τη συνέργεια του ιδιαίτερου μικροκλίματος και της σύστασης του εδάφους της περιοχής.
Σύμφωνα με την παράδοση, η παραγωγή μαστίχας είναι θείο δώρο και συνδέεται με το μαρτύριο του Αγίου Ισιδώρου που επειδή ήταν χριστιανός, βασανίστηκε από τους Ρωμαίους στη Νότια Χίο, κάτω από σκίνους. Τα δέντρα, συγκλονισμένα από το μαρτύριό του, δάκρυσαν με τα ευωδιαστά δάκρυα της μαστίχας... Ωστόσο, αναφορές στην καλλιέργειά της συναντιούνται ήδη από τον 5ο αι.π.Χ. ενώ η αξία της αναγνωρίστηκε στην πορεία των χρόνων και αξιοποιήθηκε από κατακτητές του νησιού ως πολύτιμο εμπορεύσιμο προϊόν.
Στη σύγχρονη εποχή, εργαστηριακές έρευνες πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων της Ελλάδας και του Εξωτερικού τεκμηριώνουν τις ευεργετικές δράσεις της μαστίχας. Τα πορίσματά τους επιβεβαιώνουν τις ιστορικά καταγεγραμμένες μοναδικές θεραπευτικές ιδιότητές της και τη ρήση του Ιπποκράτη: «η μαστίχα βοηθάει σε αναρίθμητες ασθένειες».
Η Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου, ως φορέας αποκλειστικής διάθεσης της μαστίχας, προβάλλει και προωθεί το προϊόν διεθνώς. Λειτουργώντας με υποδειγματικό τρόπο, θεωρείται ένας από τους πιο επιτυχημένους αγροτικούς συνεταιρισμούς της Ελλάδας. Η εκμετάλλευσή της ως μοναδικού στον κόσμο προϊόντος αποφέρει σημαντικά οικονομικά οφέλη στους μαστιχοπαραγωγούς. Κατ’ επέκταση, οι ήδη υπάρχοντες σκίνοι καλλιεργούνται στο σύνολό τους, ενώ φυτεύονται συνεχώς νέοι, στοιχείο που συμβάλλει και στην περιβαλλοντική αναβάθμιση της περιοχής και δίνει κίνητρα για αποκέντρωση και αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος στην ύπαιθρο της Νότιας Χίου. Η μαστιχοκαλλιέργεια επιτρέπει την αρμονική συνύπαρξη με τη φύση των ανθρώπων του τόπου μας που αξιοποιούν με σεβασμό και αγάπη τη δύναμη και τον πλούτο της, αναβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής τους.
Πώς επηρεάζει η κλιματική αλλαγή τη μαστιχοκαλλιέργεια;
Τις τελευταίες δεκαετίες, η κλιματική αλλαγή επηρεάζει το μικροκλίμα της Νότιας Χίου και θέτει σε κίνδυνο την καλλιέργεια και την παραγωγή της μαστίχας. Ήδη από το καλοκαίρι του 2022 η Νότια Χίος βρέθηκε αντιμέτωπη με παρατεταμένους καύσωνες, κάτι σπάνιο για την περιοχή, με αποκορύφωμα το καλοκαίρι του 2024 που υπήρξε ένα από τα θερμότερα καλοκαίρια στα χρονικά του νησιού.
Η δίψα στερεύει τη ζωή από τα μαστιχόδεντρα
Λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας, το φύλλωμα των μαστιχόδεντρων ξεραίνεται επιφέροντας μείωση της παραγωγής σε αντίθεση με την αυξημένη ζήτησή της. Επιπρόσθετα, άλλαξε η εποχικότητα, οπότε οι μαστιχοπαραγωγοί έπρεπε να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες μειώνοντας τον διαθέσιμο χρόνο παραγωγής. Ενώ παλαιότερα η καλλιέργεια ξεκινούσε μετά τα μέσα του Ιουλίου, τώρα έχει μεταφερθεί στις αρχές του μήνα. Ενώ παλαιότερα οι άνθρωποι μπορούσαν να εργάζονται στα χωράφια μέχρι το μεσημέρι, τώρα δεν είναι εφικτό να παραμένουν μετά τις 10 π.μ. λόγω της αφόρητης ζέστης που θέτει σε κίνδυνο την υγεία των ίδιων αλλά και των μαστιχόδεντρων.
Η κατάσταση επιδεινώνεται από τις απότομες αλλαγές καιρού και τις καταιγίδες που σημειώνονται πλέον, πριν την ολοκλήρωση της περισυλλογής της μαστίχας, που είναι πολύ ευάλωτη στη βροχή. Αυτό το βιώσαμε στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2024, όταν ξέσπασαν στη Νότια Χίο ισχυρότατες καταιγίδες και πλημμυρικά φαινόμενα που κατέστρεψαν ολοσχερώς την παραγωγή.
Δεν μπορούμε όμως να μην αναφερθούμε και στις καταστροφικότατες πυρκαγιές που έπληξαν το νησί μας το 2012 και το 2016 ως αποτέλεσμα του συνδυασμού υπερβολικής ξηρασίας με θυελλώδεις ανέμους, επιφέροντας την καταστροφή χιλιάδων μαστιχόδεντρων.
Αναχαίτιση των επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής στη Μαστίχα
Οι προαναφερόμενοι κίνδυνοι και καταστροφές καθιστούν επιτακτική την ανάγκη να θωρακίσουμε τη μαστίχα, το φυσικό περιβάλλον των Μαστιχοχωρίων και την ποιότητα της ζωής μας απέναντι στην κλιματική αλλαγή.
Η ανάπτυξη οικολογικής συνείδησης αποτελεί ίσως τον βασικότερο πυλώνα για την ουσιαστική αντιμετώπιση του προβλήματος, μέσω της ενημέρωσης και της επιμόρφωσης των αγροτών αλλά και του ευρύτερου πληθυσμού. Έτσι μπορούν να πραγματοποιηθούν καίριες αλλαγές στους τρόπους καλλιέργειας, όπως ο περιορισμός της καύσης των κλαδιών με στόχο τη μείωση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, και η χρήση θρυμματιστών κλαδιών, όπως και άλλων τεχνολογικών μέσων και μηχανημάτων. Παρόλο που επικρατεί η άποψη ότι τα ηλεκτρικά μηχανήματα είναι πιο φιλικά προς το περιβάλλον από τα βενζινοκίνητα, αυτό δεν ισχύει απόλυτα. Η παραγωγή και η χρήση τους συχνά απαιτεί μεγάλη ποσότητα ενέργειας, ενώ η διάρκεια ζωής των μπαταριών τους είναι περιορισμένη και καταλήγουν τελικά ως τοξικά απόβλητα, οπότε πρέπει να επιλέγουμε μηχανήματα αξιόπιστα και φιλικά προς το περιβάλλον. Ένα άλλο σημαντικό βήμα είναι η ενθάρρυνση των εταιρειών να δημιουργούν ανταλλακτικά για τα μηχανήματά τους, ώστε να παρατείνεται η διάρκεια ζωής των συσκευών και να μειώνονται τα απορρίμματα. Εξάλλου, η παραγωγή δεν πρέπει να έχει ως αποκλειστικό στόχο το κέρδος, αλλά και τη βιωσιμότητα.
Επιπλέον, για την πρόληψη του κινδύνου πυρκαγιών απαιτείται η δημιουργία αντιπυρικών ζωνών με τις υποδείξεις και τη συμβολή της Δασικής Υπηρεσίας, επαγρύπνηση και χρήση τεχνολογίας για τον έγκαιρο εντοπισμό πιθανών εστιών από εθελοντικές οργανώσεις αλλά και από την Πυροσβεστική Υπηρεσία.
Επίσης, επειδή η αύξηση του φυτικού κεφαλαίου των μαστιχόδεντρων αυξάνει τις ανάγκες νερού σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή, καθίσταται εντονότερη η ανάγκη δημιουργίας ταμιευτήρων νερού. Επιπρόσθετα, με τη βοήθεια της επιστήμης μπορούν να δημιουργηθούν ποικιλίες μαστιχόδεντρων ανθεκτικές στην ξηρασία. Τέλος, η εγκατάσταση μετεωρολογικών σταθμών και η έγκαιρη πρόβλεψη των ακραίων καιρικών φαινομένων θα βοηθήσει στην ελαχιστοποίηση των ζημιών στην παραγωγή της μαστίχας.
Σήμερα η μαστίχα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής της Χίου. Το μονοπάτι της, όμως, μοιάζει να φτάνει στο τέλος του, καθώς απειλείται με αφανισμό. Υπάρχει μέλλον για την μαστιχοκαλλιέργεια; Η απάντηση εξαρτάται από εμάς τους ίδιους και από την ευαισθησία της Πολιτείας και των αρμόδιων φορέων…
Ευχαριστούμε για την πολύτιμη βοήθειά τους:
τον κ. Γιώργο Τούμπο, Πρόεδρο της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου,
τον κ. Σταύρο Σπυράκη, Υπεύθυνο ΚΕΠΕΑ Ομηρούπολης Χίου,
την κ. Νεφέλη Ορφανού, Υπεύθυνη Περιβαλλοντικών Δράσεων HELMEPA
τον κ. Λεωνίδα Παπαδάκη, καθηγητή Χημείας του Γυμνασίου Καλαμωτής,
τον κ. Ακίνδυνο Φώτη, φοιτητή Γεωπονικής Σχολής Παν/μίου Θεσσαλίας
Οι μαθητές & μαθήτριες της Γ΄ τάξης: Ζωή Αρώνη, Κορίν Ζερβούδη, Πολυξένη Ζέρη & Γιώργος Κοκαράκης
Υπεύθυνοι εκπαιδευτικοί: Αργυρώ Νεοχωρούση & Παναγιώτης Αναστασόπουλος
Τα Μαστιχοχωρούσικα Νέα εύχονται καλή επιτυχία.
