Καλαμωτή

Στη νοτιοανατολική πλευρά της Χίου και σε απόσταση 4 χιλιομέτρων απο την παραλία της Κώμης

βρίσκεται κτισμένη η Καλαμωτή, ένα μεσαιωνικό χωριό με πλούσια αρχιτεκτονική δομή, παράδοση και ιστορία. Πιστεύεται ότι το χωριό κτίσθηκε στη σημερινή θέση από τους Γενουάτες στα τέλη του 14ου αιώνα και προήλθε απο την συνένωση άλλων μικρότερων γειτονικών οικισμών. Η δομή δε και πολεοδομική του οργάνωση ήταν τέτοιες που να εξασφαλίζουν την καλύτερη άμυνα και προστασία απο τις πειρατικές επιδρομές.

Κύρια στοιχεία και χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτής της πολεοδομικής οργάνωσης ήταν το κλειστό τετράπλευρο σχήμα, το συνεχές και αδιάσπαστο αμυντικό τείχος, που σχηματιζόταν απο τους εξωτερκούς τοίχους των περιμετρικών σπιτιών, οι λίγοι και στενοί δρόμοι που καλύπτονταν κατά διαστήματα με εγκάρσια τόξα και καμάρες, οι μικρές διαστάσεις των κοινόχρηστων χώρων, η απουσία δένδρων, η πληθώρα εκκλησιών και οι συνεχείς λιθόκτιστες προσόψεις των κατοικιών. Τα περισσότερα δε απ' αυτά είναι ορατά και από τον σημερινό επισκέπτη του παλιού οικισμού.

Τα σπίτια ήταν κατά το πλείστο διώροφα, με το σταύλο και τους βοηθητικούς χώρους παραγωγής στο ισόγειο και την κυρίως κατοικία στον όροφο, την οποία αποτελούσαν το μαγειριό, η σάλα το καλό δωμάτιο για τους επισκέπτες, 2-3 δωμάτια και σε ορισμένες περιπτώσεις το άγερτο ή ξάτο απ' όπου ανέβαιναν στη βότα, έχοντας έτσι τη δυνατότητα να κινηθούν πάνω στα δώματα και να φθάσουν σ'οποιοδήποτε σημείο του χωριού.

Οι κάτοικοι στο σύνολό τους, από της ιδρύσεως του χωριού, ασχολούνται αποκλειστικά με την γεωργία. Τα κυριότερα δε προϊόντα που παρήγαγαν ήταν η μαστίχα, το ελαιόλαδο, τα δημητριακά, το βανβάκι, το γλυκάνισο, τα σύκα και τα αμύγδαλα, πολύ δε μεταγενέστερα, απο το 1922 και μετά ο καπνός.

Σήμερα οι λίγοι ασχολούμενοι με τη γεωργία στηρίζουν το εισόδημα τους στην παραγωγή οπωροκηπευτικών. Η κοινωνική διαστρωμάτωση, οι συνήθειες και οι δραστηριότητες του πληθυσμού έδιναν την εικόνα μιας ομοιόμορφης και αταξικής κοινωνάς όπου η εκκλησία και η λατρεία του Τριαδικού Θεού έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στις ανθρώπινες σχέσεις, η χρά κι η λύπη των κοινωνικών γεγονότων και ατομικών συμβάντων είχαν απεριόριστη εμβέλεια φθάνοντας μέχρι τον τελευταίο κάτοικο του χωριού, η δε πληθώρα εθίμων και παραδόσεων τροφοδοτούσε με πραγματική ικανοποίηση, χαρά και αισθητική απόλαυση όλους τους χωριανούς, ενώ ταυτόχρονα εξασφάλιζε την ομόνοια και φιλαλληλία μεταξύ τους.

Η Καλαμωτή υπήρξε από πολύ παλιά το πνευματικό και διοικητικό κέντρο των Μαστιχοχωρίων και τούτο όχι λόγω της πληθυσμιακής της υπεροχής έναντι των άλλων χωριών της νότιας Χίου, αλλά για δύο κυρίως λόγους:πρώτο, λόγω της γεωγραφικής της θέσης στο κέντρο της νότιας Χίου και των Μαστιχοχώρων και δεύτερο λόγω της αγάπης των κατοίκων της για την πρόοδο και την έμφυτη κλίση τους στα γράμματα και τις επιστήμες. Τουτο επιβεβαιώθηκε απόλυτα, ιδίως μετά την ίδρυση του Γυμνασίου Καλαμωτής, όπου δεκάδες παιδιών της απεφοίτησαν από τα Πανεπιστήμια και τις ανώτερες σχολές του Κράτους σε τέτοιο ποσοστό, σε σχέση με τον πληθυσμό της, που δύσκολα θα βρεις όμοιο στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο. Η Καλαμωτή υπήρξε έδρα του Ειρηνοδικείου, Αγρονομείου, Σταθμού Χωροφυλακής και των παλαιών Τ. Τ. Τ.

Το 1988 η Καλαμωτή μαζί με τα όμορα χωριά Αρμόλια και Πατρικά απετέλεσαν το Δήμο Μαστιχοχωρίων, ο οποίος ήταν ο πρώτος Δήμος σ' ολόκληρη την Επικράτεια που προήλθε από εθελούσια συνένωση. Η Καλαμωτή αποτελεί, από το 1998 και μετά, Δημοτικό Διαμέρισμα του νέου Δήμου.

  Πηγή: Λεύκωμα Καλαμωτής 2006.